Sabancı Vakfı’nın desteğiyle Tohum Otizm Vakfı ve İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji ve Eğitim Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (SEÇBİR) tarafından yürütülen ‘Eğitimde Engelli Hakları: Okulda Birlikte, Hayatta Birlikte’ projesi, ufuk açan bulgular ortaya koyuyor. Proje kapsamında bu kez, “Ebeveynlerin Perspektifinden Engellilik Odağında Türkiye’de Kapsayıcı Eğitim” araştırması gerçekleştirildi. ‘’Tüm çocukların eğitime eşit katılımının sağlanması ve engellilikle ilgili önyargıların kırılmasında velilerin tutumu çok önemlidir’’ tespitinden hareketle, ilkokul düzeyindeki çocukların kapsayıcı eğitim deneyiminin velilerin perspektifinden görülmesi amaçlandı.

  Engelli çocuğu olanların yanısıra engelli çocuğu olmayan ancak çocuklarının sınıfında engelli öğrenci bulunan ebeveynlerin de katılımı sağlandı. Araştırmada ulaşılan sonuçlar ‘’Araştırma gösteriyor ki, çoğu kez tüm çocukların bir arada eğitim almasına taraf olduklarını belirtseler de; engelliliği aşağı görme, ceza gibi algılama, engelli olmadığı için şükretme veya engellilere yönelik acıma, yardım ve koruma temelli yaklaşımlar oldukça yaygındır ve bu yaklaşımların dönüştürülmesi önemlidir.’’ ifadeleriyle paylaşıldı.

Empati ve önyargı arasında

  Araştırmaya göre, ebeveynler, çocuklarının sınıflarındaki engelli çocuklarla empati kurmasını isteseler de kendi açıklamaları ve tutumları bu yönde değil.  Çok az sayıda ebeveyn engelliliğin doğal olduğunu ve sadece bir farklılık olduğunu vurguluyor; ancak çoğu kez farkında olmadan engelliliğe ilişkin önyargılı tutum ve davranışlar sergileyebiliyorlar. Engelli çocuğu bulunmayan bir anne, “İsterdim farklı farklı çocuklarla eğitim almasını, çünkü herkesten öğreneceği bir şey vardır diye düşünüyorum... Onların toplumdan soyutlanmaması gerekiyor ki çocuklarımız da bizim gibi acıyarak uzaktan bakmasınlar. Arkadaşlık edebilsinler. Kanki falan diyorlar ya hani engelli kankası niye olmasın yani?” şeklinde düşünürken; yine aynı araştırma kapsamında engelli çocuğu bulunan bir anne hislerini “Geçen mesela şöyle dedi, ‘keşke öğle arası hiç olmasa’. Diğerleri için oyun zamanı, benim oğlum için dışlanma zamanı!” şeklinde paylaştı. Araştırma, engelliliğe yönelik algının dönüşümü ve farkındalığın artması için bakış açılarında esneklik sağlanmasına ihtiyaç duyulduğunu gözler önüne serdi.

Nicel Rapor: Sınıftaki engelliden habersiz

  Çalışmaya 310 ebeveyn katıldı. Katılımcıların % 10’u ‘engelli öğrenciler akranlarıyla birlikte aynı sınıf ortamında eğitim görme hakkına sahiptirler’ görüşüne katılmıyor. % 63’ü ‘engelli çocukların ihtiyaçları özel eğitim sınıfında daha iyi karşılanır’ diye düşünüyor. % 24’ü sınıfta engelli bir çocuk bulunursa kendi çocuğunun eğitiminin olumsuz etkileneceğini;  % 18’i sınıfta engelli bir çocuk olduğunda çocuğunun o sınıfa kaydedilmesini istemeyeceğini belirtiyor. Araştırma çerçevesinde yapılan nitel ve nicel çalışmalarda ebeveynlerin engellilik algısının bedensel ya da zihinsel engelle sınırlı olduğu görüldü.

  Ebeveynlerin ankete konu olan çocuklarının sınıflarında engelli öğrenci sayılarına bakıldığında 89 ebeveynin soruya ‘bilmiyorum’ diye yanıt verdiği ve 22’sinin ise soruyu cevapsız bıraktığı görüldü. Yani ebeveynler, çocuklarının sınıfında engelli çocuk bulunup bulunmadığını genelde bilmiyor. Oysa engelli çocukların eğitime katılımı ve eğitimde kapsayıcılık açısından sınıfta farklı öğrenme ihtiyaçlarına sahip çocukların bulunduğunun ve onların ihtiyaçlarının neler olduğunun tüm ebeveynler tarafından bilinmesi önemli. Ebeveynlerin farklı engel türlerine ilişkin bilgisinin artırılmasının yanısıra kendi çocuklarının sınıflarındaki engelli çocukların varlığına ve ihtiyaçlarına ilişkin bilgi sahibi olması sağlanmalı.

  Çalışmaya katılan tüm ebeveynlerin total skorlarına bakıldığında, %69,4’ünün araştırmaya konu olan çocuklarının eğitimde kapsayıcılığa dair deneyimleri olumlu. %10’u ise çocuğunun sınıf ortamındaki farklı ihtiyaçlarının karşılanamadığını düşünüyor. % 15’I okullarının engelli çocukların fiziksel erişimine uygun olmadığını belirtiyor.  % 6’sı çocuğunun sınıftaki diğer çocuklarla arkadaşlık kuramadığını, % 5’i tenefüslerde arkadaşlarıyla oynamadığını, % 6’sı ise kendini diğer öğrenciler tarafından kabul görmüş hissetmediğini belirtiyor.

Nitel Rapor: Kusur değil

  Çalışmada, farklı konumlardaki ebeveynlerin-velilerin dikkat çeken görüşlerine de yer verildi:

  -Engelli çocuğu bulunan anne: “Geçen mesela şöyle dedi, ‘keşke öğle arası hiç olmasa’. Diğerleri için oyun zamanı, benim oğlum için dışlanma zamanı açıkçası.”

-Engelli çocuğu bulunan anne:“Kendime bir duvar örmüştüm. Kimseyi oradan içeri almıyordum. Çünkü yani hep anneliğimle yargılanıyordum. Sanki bu (çocuğumun engelli oluşu) benim suçummuş gibi, hani öyle. O şekilde böyle suçlanıyordum mesela en ufacık bir şeyde.”

-Engelli çocuğu bulunan anne: “Sen öğrenemiyorsun, sen aptalsın, gerizekalısın, sen hiçbir şey bilmiyorsun. Üçüncü sınıfa kadar hiç arkadaşı olmadı diyebilirim. Kesinlikle çocuklardan çok uzak kaldı, çok ağladı yani onun için çok üzüntülü bir yaşamı oldu aslında yani çok ağır geçirdi ilkokulunu.”

-Çocuğunun engeli bulunmayan anne: “Anasınıfında zaten bir öğrenci vardı engelli. Evet, bazı aileler bunu istemediler engelli diye sorun olabileceğini, geride kalabileceğini, sınıfın da geride kalmasına sebep olacağını düşünerek... Hiç konuşmuyordu, tamamen kendi dünyasında yaşayan bir çocuktu ama insanlar ne yazık ki farklı olanı hiçbir zaman kabul etmedikleri için...”

-Engelli çocuğu bulunan anne: “(Engelli çocuğu bulunan annelere şöyle dedim, utanmayın bu utanılacak birşey değil....Çocuğunuzda farklı bir şey gördüğünüzde lütfen utanmayın...Yani herkes diyordu ki...’Aman sakın hiç kimse bilmesin.’ Neden dedim, niye bilmesin? Bilmesi gerekiyor aslında belki onların çocuklarında da farklılık var. Niye o çocuklar da zorluklarla karşılaşsınlar?”

-Ebeveynlerle odak grup çalışmasına katılan baba: “Aslında bir taraftan yapılması gereken şey ötekileştirmemek. Hani sen insansın o da insan, bir kusur değil o, onun sahip olduğu şey.”

-Engelli çocuğu bulunmayan anne: “...Birlikte okumaları daha iyi. Ayrıştırılmaları bence hiç iyi bir şey değil. Çocuk da o zaman soyutlanacak her şeyden. Birlikte olmaları ama yeri geldiğinde destek alabilmeleri gerekli diye düşünüyorum…”

-Ebeveynlerle odak grup çalışmasına katılan baba: “Öğretmenimizin öğrenciye göre eğitim şekli de var. İşte ödevi bile ona göre verebiliyor. Ders işleyiş şeklinde o tür farklılıklar yapabiliyor. Bizlerle arada bir görüşüp öğrencisinin yani çocuğumuzun nasıl dersi anlamak istediğini, ne şekilde yapmak istediğini öğrendi.”

-Ebeveynlerle odak grup çalışmasına katılan baba: “Engelli çocukların diğer çocuklarla bir olması lazım. Onlarla oynaması lazım. Yaşamı öğrenmesi lazım... Onları bu haklarından mahrum edemeyiz. Bir elin beş parmağı hiç bir zaman aynı değildir. Eğer farklı okullara giderlerse ayrıma uğramış hissederler. Sınıfta bir arada olmaları çok önemli, onlara çok yardımcı olacaktır.”

-Engelli çocuğu bulunan anne: “Eskiden hep ayrı eğitim alsınlar diye düşünürdüm ama hayır, o yanlış bir şeymiş. Evet gerçekten ayrıştırılmaması lazımmış yani. O da toplumda, onlar da toplum içerisindeler çünkü. O yüzden eğitimin de karma olması gerekiyor.”

-Engelli çocuğu bulunmayan anne: “Yani isterdim farklı farklı çocuklarla eğitim almasını, çünkü herkesten öğreneceği bir şey vardır diye düşünüyorum... Onların toplumdan soyutlanmaması gerekiyor ki çocuklarımız da bizim gibi acıyarak uzaktan bakmasınlar. Arkadaşlık edebilsinler. Kanki falan diyorlar ya hani engelli kankası niye olmasın yani?”